“Maak van 2016 het spannendste muziekjaar ooit en vergeet 2015, het jaar waarin popsterren vooruitstrevender waren dan hun publiek”. Met deze hoopvolle woorden sloten we vorig jaar ons popoverzicht af. Om daartoe te komen maakten we nog eens vier goede voornemens. We stoffen ze voor u af en houden de meest opvallende releases tegen hun zaligmakende licht. Terwijl 2016 ge-meme-ificeerd wordt tot al wat slecht is, willen wij weten: kon popmuziek weerstand bieden in dit annus horribilis?
Voornemen 1: Neem hedendaagse popmuziek serieus, bloedserieus, maar aanzie het ook voor wat het is (lees: geen Bob Dylan).
Mocht je nog twijfelen, dan heeft popmuziek dit jaar haar uiterste best gedaan om ernstig genomen te worden. De ‘critically acclaimed superstar’ was ook dit jaar het hoogste goed. Het middel bij uitstek daartoe blijft het album. Op het eerste zicht is dit tegen de verwachting in, want met de groeiende invloed van streamingafspeellijsten winnen losse nummers steeds meer aan belang. Maar als je het geld, de naam en de faam al hebt, wat valt er dan nog te veroveren? Respect. En dat verdien je ook vandaag nog met een collectie sterke nummers die een samenhangend verhaal vertellen.
De grote winnaar is uiteraard Beyoncé. Tegenover de tour de force die ‘Lemonade’ heet verbleekt zelfs haar vorige album. Eind 2013 imponeerde de zangeres met een nieuw, avontuurlijk geluid en visuals om duimen en vingers bij af te likken. Aan die triomf op vorm en stijl voegt ze nu ook één op inhoud toe. Queen B snijdt moeilijke onderwerpen aan, maar verliest op geen enkel moment de controle over haar verhaal. Ze vertelt net genoeg om zich daarna in stilte te kunnen hullen. Of het nu over het bedrog van haar man gaat of haar militante opstelling tegenover het Amerikaanse politiegeweld tegen afro-amerikanen, let them talk. Haar punt is gemaakt.
Wat we ook geleerd hebben van Beyoncé: je gezicht beeld je niet af op de cover van je Serieuze Album. Haar roze letters op een zwarte achtergrond zijn intussen iconisch. Nicki Minaj maakte twee jaar geleden haar gerijpte ambities kenbaar op bijna exact dezelfde manier: een verrassend sobere hoes met een roze vingerafdruk op een, jawel, zwarte achtergrond. ‘The pinkprint’ flopte, maar de trend was gezet. Zo kondigde Rihanna haar langverwachte comeback ‘Anti’ aan met een origineel design van Roy Nachum, een Israëlische kunstenaar die al een plekje kreeg in de privécollecties van Jay-Z, Alicia Keys en Justin Timberlake.
Met de kunstzinnige hoes loste Rihanna alvast de verwachtingen in. Na vier jaar stilte was de hitmachine van de hedendaagse r&b favoriet om Beyoncé uit te dagen in haar gerespecteerde status. Bovendien cultiveerde ze al enkele jaren een no fucks given-attitude op Instagram en liet ze op Twitter al eens vallen dat James Blake haar held is. Die zou de ballen wel hebben om het heft in eigen handen te nemen. Toen ‘Anti’ er dan eindelijk kwam wist niemand goed wat ze ermee aan moesten. Te weinig baanbrekend om als magnum opus te gelden en te weinig hits om massive te zijn. Maar zoals Katy Perry’s beroemdste tweet luidt: “time, the only truth teller”. ‘Anti’ kon een jaar rijpen en vond zo haar weg naar enkele prestigieuze eindejaarslijstjes. En dat gebrek aan hits? Work work work. Ziezo, dat zit nu ook weer in je hoofd.
Is de gezichtsloze albumhoes nog een onschuldig trucje om diepgang te suggereren, dan was die andere trend veel irritanter: ‘the interlude’. Hoeveel gedempte conversaties, half afgewerkte nummers en vage soundscapes moeten we nog uitzitten om over een plaag te kunnen spreken? Beyoncé verspilt James Blake aan een minuut piano (‘Forward’) en wanneer The Weeknd met Lana Del Rey eindelijk op weg lijkt naar iets memorabels sterft de klank alweer weg (‘Stargirl Interlude’). Om nog maar te zwijgen van het 21 nummers tellende album van Solange (daar blijven er nog 12 van over als je de interludes eruit filtert). Speciale vermelding ook voor Kanye West: hij weet de meest memorabele van het jaar (‘I love kanye’) op te volgen met de meest overbodige (het lallende ‘Siiiiiiiiilver Surffffeeeeer Intermission’). Dat de interlude ook een wezenlijk onderdeel van je universum kan zijn bewijst Frank Ocean, maar zelfs dan hadden we zonder het Facebookmoraaltje van SebastiAn gekund (‘Facebook story’). Zouden de niemendalletjes van amper een minuut trouwens geen perfider doel kunnen hebben? Het opstapelen van je streamingcijfers, bijvoorbeeld?
Tot slot, nog een opstekertje voor elke popster die zich dit jaar tekort gedaan voelt: zelfs de sérieux van Bob Dylan kent haar grenzen. De mondiale literaire elite stond met getrokken messen toen het Nobelprijscomité zijn letterkundige merites wilden belonen. The Bard haalde hoogstens zijn schouders op. Qua ‘no fucks given’ moest zelfs Rihanna haar meerdere erkennen.
Verdict: Aan ernst geen gebrek dit jaar, al zullen er altijd haters zijn.
Voornemen 2: Vergeet nooit te lachen. Popmuziek is er in de eerste plaats voor uw vertier.
Puur entertainende, complexloze popplaten vonden we dit jaar verrassend genoeg vooral in de alternatieve hoek. Nao kegelde funk recht naar het tijdperk van de elektronische r&b. Haar gloedvolle neo-soul kan ongetwijfeld op een goedkeurend knikje vanuit Prince’s graf rekenen. De sekspositieve boodschap van de purperen hoogheid hoorden we dan weer terug in de tweede worp van Tove Lo. Ondanks het pionierswerk van Madonna is het blijkbaar nog steeds een ‘ding’ wanneer een vrouw onomwonden over de daad zingt. Zeker in Amerika spreekt de Zweedse seksgodin tot de verbeelding. Noem ons gerust preuts, maar hier kregen we het toch warmer van Shura. Ze mag het tekstueel dan wel minder expliciet aanpakken, haar intieme 80s-klanken prikkelen meer dan de gladde producties van Tove Lo.
Toch is het opmerkelijk dat het alternatieve circuit zo braaf binnen de lijntjes kleurde, net in het jaar dat ‘s werelds grootste ster op het meest bekeken evenement op de Amerikaanse televisie een choreografie in ‘black panther’-outfits opvoerde. Beyoncé komt ermee weg, ook wanneer ze in de videoclip van datzelfde nummer een politiewagen aan het zinken brengt. Daar is echt wel lef voor nodig in het land waar “een fout woord over etniciteit je even duur komt te staan als een fout woord over de financiële markten”. Niet onze woorden, wel die van President Obama. Hij zag zijn populariteit het sterkst dalen toen hij toegaf dat het op zijn zachtst gezegd raar is dat een zwarte man gearresteerd wordt wanneer hij zijn eigen huis tracht binnen te gaan. Iets om in het achterhoofd te houden, alvorens Beyoncé’s zwarte trots weg te wuiven als commerciële gimmick.
Het fiere activisme zit ‘m in de familie, want ook zus Solange vertaalde raciale unheimlichkeit naar een steengoed en bijzonder persoonlijk album. ‘A seat at the table’ toont haarscherp hoe black lives matter diep in de koude kleren is gaan zitten van elke persoon met een donkere huid. Dat bewees ook Frank Ocean. Eén shoutout naar Trayvon Martin was voldoende om aan te geven hoe de problematiek deel uitmaakt van zijn innerlijke strijd. “The personal is political”, het was zo in jaren zestig en het zal meer dan ooit zo zijn, wanneer Trump zijn plaats opeist in het Witte Huis. Zullen ook blanke pop-artiesten dan een radicalere weg uitgaan? We zien Britney Spears nog niet meteen als boegbeeld voor de progressieve blue collar worker, maar we mogen toch hopen.
Verdict: Bitter weinig gelachen, maar je kreeg er veel voor in de plaats.
Voornemen 3: Blijf openstaan voor iets nieuws. Als een sterrencast moeilijk doet en het experiment aangaat, stap dan mee in het avontuur.
De meest opmerkelijke mainstream popexperimenten van het jaar schrijven we op naam van Charli XCX en Frank Ocean. Op haar 24ste kent de Londense Charli XCX de industrie al als haar broekzak. In de afgelopen jaren heeft ze zich ontpopt tot succesvolle songschrijver, featuring artiest, feestbeest en performer in haar eigen recht. Het maakt dat ze zich nu al Diplo’s verdienmodel kan veroorloven: hitjes schrijven, grof geld opstrijken en dat weer investeren in persoonlijke en commercieel minder interessante projecten.
Vroom Vroom Records, haar eigen label, is daar de meest opvallende uitlaatklep voor. Op de gelijknamige ep spiegelt ze zich aan de kauwgomballenwereld van PC Music met SOPHIE op de productiestoel. Zonder compromissen, want de vier nummers klinken net zo geflipt als de andere output van het postmoderne collectief. Zelf noemt ze het in een uitgebreid profiel van The Fader een ode aan de clubscene, waarin ze als tiener haar thuis vond. Haar binnenkort te verschijnen derde album belooft beide werelden, de mainstream en experimentele clubscene, te verenigen in een explosieve cocktail. Hout vasthouden!
Als de impulsieve Charli XCX het toonbeeld is van extraversie, dan is Frank Ocean dat van teruggetrokken introversie. ‘Blonde’ is in alle opzichten een moeilijke tweede en dompelt je onder in de geconflicteerde geest van een late twintiger. Zo een geest op drift valt moeilijk in hapklare nummers te bedwingen. De songs zijn vaker wel dan niet fragmentarisch en schijnen eerder in tinten dan kleur. In plaats van een welgevormd idee loopt een stream-of-consciousness als rode draad doorheen het album. Hiermee sluit ‘Blonde’ aan bij enkele andere grote releases dit jaar. Kanye West toonde zich eveneens meester van het half afgewerkte idee en ook bij James Blake en Blood Orange krijgt de meanderende toon voorrang op beats en groove. Wie zijn antenne uitsteekt kan connectie vinden, maar ruis zal er altijd zijn. In het jaar dat post-truth verkozen werd als Engelstalig ‘Woord van het Jaar’ mag het misschien niet verbazen dat we ons zo aangetrokken voelen tot muziek die meer vragen oproept dan het antwoorden biedt.
En dan zijn er nog de avontuurtjes die zelfs voor ons een brug te ver zijn. Om het even grof te zeggen: waar in hemelsnaam is Lady Gaga mee bezig?! Het is lelijk om iets lelijk te noemen, maar single ‘Perfect illusion’ valt moeilijk anders te beschrijven. En ook elders op haar vierde album horen we de afschuwelijkste popvocalen en haar zwakste songstructuren in jaren. Als we de interviews erop nalezen voelt Gaga zich klaarblijkelijk thuis in deze kitscherige niche die we eerder met showgirls in Las Vegas associëren dan een (voormalig) revolutionaire popartieste. Onze hoop op een kwalitatieve Gaga-renaissance hebben we nu wel voorgoed opgeborgen. Als zelfs Mark Ronson en Kevin Parker aan de knoppen het tij niet doen keren…
Verdict: Halfslachtige nummers, vage nummers, geflipte nummers,… Doe maar, kwaliteit is het criterium.
Voornemen 4: “Stars, they’re just like us” en niet alleen wanneer we ze betrappen op een weinig flatterende selfie. Gun uw popster ruimte om een volwassen mens van vlees en bloed te zijn, niet de bordkartonnen hoofdrolspeler uit een musicalsoap (toegegeven: de gewiekste publiciteitsteams zullen het u moeilijk maken).
“Do you miss the old Kanye, straight from the go Kanye?” Dan moeten we praten. In de maanden nadat Kanye West zijn inmiddels beruchte ‘The life of Pablo’ uitbracht ging het steeds verder bergaf met de rapper. Zijn karakteristieke rants hielden steeds minder steek, de beledigingen werden bitsiger en de ambities nog waanzinniger. Het eindigde eind november in een ziekenhuisbed. Verbazingwekkend? Niet echt. Luister naar de tomeloze energie op TLOP, de manie spat ervan af. In combinatie met zijn bizarre gedrag was het zelfs overduidelijk: hier zat een man publiekelijk uiteen te vallen. Het meewarige toontje waarmee dit alles in de pers verscheen was des te pijnlijker, amper een jaar nadat de documentaire ‘Amy’ ons collectief medeplichtig deed voelen aan de dood van Amy Winehouse. Pas na de ziekenhuisopname van West ontstond er ruimte voor reflectie en terughoudendheid. Moet het altijd tot een breekpunt komen?
Het breekpunt van Taylor Swifts propere imago was dan wel weer reden tot lachen. Onuitgesproken spanningen en geruchten tussen verschillende beroemdheden culmineerden in een noodlottige Snapchat-video van niemand minder dan Kim Kardashian (deze hilarische tweet vat het goed samen) en in één klap werd Swift voor het hele internet een slang. Het complete verhaal is te lang om hier samen te vatten, dat deden anderen al voor ons. Doe er uzelf een plezier mee. En voor iemand zich beroept op pesterij, dit was een sluw spel tussen twee meesterlijke manipulators. Taylor Swift heeft verloren. Ze zal er ongetwijfeld haar voordeel mee doen op een volgend album.
Verdict: Mentale gezondheid is geen punchline, artiesten die het hun publiciteitsteams onmogelijk maken in een episch kattengevecht zijn dat wel.
Alle goede voornemens ten spijt, wist popmuziek nu een verschil te maken? Muzikaal was het in ieder geval een goed jaar. Er verscheen zoveel sterk spul dat we Zayn, Britney en Selena hier vakkundig konden negeren (Ariana en The 1975 laten we nog even in het midden). Voorlopig houdt ook het album stand in het playlisttijdperk, niet alleen als commercieel vehikel om enkele singles en een tour te lanceren, maar vooral als creatief statement. Politiek was 2016 dan weer een scharnierpunt en het is geruststellend dat grote sterren daar niet onbewogen bij bleven. Met het aantreden van president-elect Trump weerklinkt het protest hopelijk meerstemmig. Dat geen hond wil zingen op zijn inauguratie is een begin. Al vraagt protest meer dan de lippen stijf op mekaar houden. Beyoncé liet op ‘Formation’ al een ferme strijdkreet horen, wie volgt?