Max Richter is een in Duitsland geboren Britse componist die hedendaagse klassieke muziek maakt. Hij schuwt de ambitieuze projecten niet: zo speelde een orkest zijn acht uur durende ‘Sleep’ in 2018 in de Antwerpse kathedraal, van middernacht tot acht uur ’s ochtends. In slaap vallen mocht. In 2012 herwerkte hij de vier seizoenen van Vivaldi om het in het Barbican op te voeren, met naar eigen zeggen “75% van het origineel gestript”. Zijn nieuwste werk is niet minder ambitieus.

‘Voices’ is eigenlijk een pacifistisch protestalbum. De componist kreeg het idee om dit werk te maken toen hij hoorde en las over de gruwelijkheden die zich in Guantanamo Bay afspeelden. ‘Voices’ werd in de loop van zo’n tien jaar gerealiseerd, en bevat stemmen in meer dan 70 talen die citaten voorlezen uit de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Op vlak van protest is hij niet aan zijn proefstuk toe: het onmisbare ‘The blue notebooks’ uit 2004 was een reactie op de oorlog in Irak.

Je hoort op ‘Voices’ een strijkorkest met een omgekeerde samenstelling dan wat gangbaar is, met meer contrabassen en cello’s. Richter tracht zo hoopvolle muziek te maken uit iets wat in se donker lijkt. Als metafoor kan dat tellen, en net als in het leven zelf toont het aan dat zelfs wanneer je uit een underdogpositie start, je nog steeds kan triomferen. Een luisterbeurt is erg laagdrempelig, je hoeft geen voorkennis te hebben om van dit stuk te genieten.

Richter predikt niet, maar legt eenvoudigweg alle kaarten op tafel over wat mens zijn betekent of zou moeten betekenen. De muziek roept op tot introspectie. ‘Voices’ brengt essentiële citaten uit een document opgesteld om menselijkheid te laten prevaleren over onrecht en geweld. Zo legt hij impliciet de vinger op vele wonden tegelijkertijd. De stemmen die lezen uit de Verklaring gaan naadloos over in elkaar, en vloeien op hun buurt weer over in de arrangementen van Richter, als golven in de zee.

We gaan van start met ‘All human beings’. Eleanor Roosevelt die de Verklaring voorleest in 1948. Tot actrice KiKi Layne het in het heden van haar overneemt. “All human beings are born free and equal / In dignity and rights / … / Without distinction of any kind, such as race, colour… Furthermore no distinction shall be made on the basis of the country to which a person belongs.” Een duidelijk statement. tot hiertoe ondersteunt de muziek, maar na dit stukje monoloog zijn de strijkers aan het woord, alsof ze de stemmen bijtreden.

Via ‘Origins’, ‘Journey piece’ en het donkere maar hoopgevende ‘Chorale’ komen we aan bij ‘Hypocognition’. Dat betekent zoveel als het niet begrijpen van een idee, concept of ding, omdat er geen woorden voor bestaan. Het is een rustpunt waarin verschillende stemmen elkaar overlappen en begrijpen ondergeschikt wordt aan luisteren. Een mooie analogie voor de kracht van muziek om zonder woorden emoties en ideeën over te brengen.

Een heldere piano groet ons bij ‘Prelude 6’, en na nog wat stemfragmenten opent KiKi Layne het deel ‘Murmuration’ met haar vastberaden en welomlijnde articulatie, toon en timbre. De noten van de strijkers worden lang uitgesponnen als een zwerm vogels die zijn tijd neemt om de juiste koers te bepalen. ‘Little requiems’ neemt je bij de hand met een mix van vogelgezang, citaten over, voor en door kinderen. Daarna zingt een sopraan lange efemere en rustgevende noten.

In het indrukwekkende sluitstuk ‘Mercy’ geef je jezelf over aan het orkest. Hoe kwetsbaarder je je voelt, hoe beter. Richter schildert een weergaloze conclusie voor de muzikale reis met strijkarrangementen waarvan mijn haar rechtop komt te staan, begeleid door enkele eenvoudige pianoakkoorden. De strijksolist verkent het hele toonbereik van zijn instrument en smeekt om genade alvorens te concluderen in een berustende eindnoot.

Wie niet genoeg krijgt van de composities kan alle delen nog eens beluisteren zonder vocalen. Je leert zo het instrumentarium op de ‘Voiceless mix’ nog beter kennen. Het geeft een dieper inzicht in het volledige album en in de soundscapes van Richter, wat resulteert in soms zweverige ambient. Maar ik moet toegeven dat ik de stemmen mis.

‘Voices’ is meer dan een muziekstuk, het is een ode aan vooruitgang en een oproep voor mededogen en naastenliefde als protest. Tegen een achtergrond waar religie meer en meer plaatsmaakt voor andere vormen van zingeving komt Richters herinnering aan de universele rechten van de mens op het goede moment. “Everyone has the right to life, liberty and security of person.”

Richter wil duidelijk de wereld verbeteren. Of dat effectief zal lukken weet ik niet, maar ik durf beweren dat de wereld een iets mooiere plaats geworden is met dit ambitieuze album. Iedereen ter wereld zou dit minstens een keer moeten beluisteren om muziek in pure harmonie met stemmen en talen van over de hele wereld te ervaren. Want zo eenvoudig kan het soms zijn, je ogen sluiten en je laten meevoeren op de golven van de muziek, en dan de schoonheid binnenlaten. Want in de muzikale reis die ‘Voices’ is, clashen verschillende talen niet, maar vormen ze juist een mooi universeel geheel. Of om het met de woorden van Elvis Costello te zeggen: “What’s so funny ‘bout peace, love and understanding?”