Op Bad Bunny z’n eerder dit jaar uitgebrachte album ‘YHLQMDLG’ (een afkorting voor “Yo hago lo que me da la gana” wat “ik doe wat ik wil” betekent) beloofde hij in het laatste nummer ‘<3’ dat hij in exact negen maanden zou terugkeren met een opvolger. Sterker nog, het zou zijn laatste zijn en eentje die veel donkerder van aard zou zijn dan die eerste. In vele Spaans- en Portugeestalige media en onder fans werd daarrond zowel het afgelopen jaar als net voor het uitbrengen van het nieuwe album volop gespeculeerd. Uiteindelijk hield de man zijn woord, en hoé.

Benito Ocasio is een innovator en iemand met een visie; anders schrijf je geen nummer met zo’n belofte aan verbonden. Of hij is gewoon een werkpaard dat zich graag veel druk oplegt. Hij is misschien wel beide. Waar reggaeton nu meer dan ooit geïntegreerd raakt in de zeitgeist van zowel jong via TikTok als oud, durft hij vooruit te kijken. Met ‘YHLQMDLG’ richtte hij zich voornamelijk op het brede publiek – en met succes zo blijkt. ‘El último’ is daarentegen alternatief en zwaar beladen. Hij werkt uiteraard nog steeds vanuit zijn eigen referentiekader, maar tracht zich op verscheidene manieren te onderscheiden van zijn peers.

Toch mag het experimentele aspect van het album niemand écht te verbazen. De zwaarmoedige productie was al aanwezig op ‘s mans debuut ‘X100PRE’ terwijl de knikjes richting alternatieve rock en synthwave besprenkeld zijn over zijn gehele discografie. Op vorig werk zouden die misschien nog aangevoeld hebben als een soort vreemde eend in de bijt. Op ‘El último tour del mundo’ trekt hij die lijnen door en verbetert ze. Het zorgt ervoor dat hij uit een enorm gamma van stijlen kan putten. Zo voelen de driftige riffs op de achtergrond van ‘Yo visto así’ als een natuurlijke uitbreiding van zijn bijna karakteristieke trapproductie.

Het nummer waarin hij al die verschillende stijlen het beste verweeft is waarschijnlijk ‘Dákiti’. De ritmesectie geeft een dancehall-indruk die naar de achtergrond wordt verwezen. De melancholieke synths komen hierdoor meer in de schijnwerpers waarbij het lijkt alsof ze onder water zijn gestoken. Verder zijn die gealterde synths eveneens te horen op het gruwelijk catchy ‘Sorry papi’ met Abra. Ze geven deze een soort throwback-feel geven.

Zelf omschrijft Bad Bunny het album als vrij donker en sentimenteel. In een interview vertelt ie dat hij het vrij grappig vond dat mensen hem maar bleven vertellen dat hij perreo bangers uitbracht terwijl er niet eens kon gefeest worden. Eén van de redenen voor het album was dus om fans iets te geven om hen door de realiteit in coronatijden te helpen. “This is an album for you to stay at home, chill, having a beer, a glass of wine, paying attention to the lyrics” liet hij in een reactie daarop weten. Zelfs in nummers waarin hij vrijuit durft gaan zoals in ‘Hoy cobré’ of ‘La droga’ schuilt er zowel in tekst als de overdracht veel emotie. Als songwriter heeft Bad Bunny die sentimentele kant nooit echt onder stoelen of banken gestoken. Zijn gevoelens leven namelijk op de voorgrond van z’n nummers.

Op ‘El último’ durft Ocasio namelijk vrij open te rappen over zijn liefdesleven. Soms croonend (‘Te deseo lo mejor’) elders voert hij dan weer bijna een akoestische serenade (‘Trellas’) op. Bij momenten doet het album vaak denken aan ‘808s & heartbreak’ en welke impact dat heeft gehad op de rapwereld. Niet alleen door de inhoud maar evenwel door de aard van het album. Voorts zorgt de manier waarop hij zingt over zijn opvoeding voor velen (in Puerto Rico en daarbuiten) een bepaalde vorm van herkenbaarheid. Dat hij zich nu Booker T (een meervoudig wereldkampioen worstelen) noemt, is hem bovendien meer dan gegund. Hij getuigt niet alleen graag over zijn leven van voor het succes en nu. Hij is heel trots op zijn afgelegde traject.

Fans vroegen en kregen een album dat zijn weg voornamelijk baant naar hoofd en hart. De valkuil die ligt in het veelvuldig benaderen van verschillende genres en ermee experimenteren, is dat er te weinig mee wordt gedaan. Dat blijkt hier totaal niet geval. ‘El último’ is een album dat voortborduurt op de de zaadjes die in eerder werk werden geplant. Hij is zich bewust van welke impact hij op dit moment heeft. Om die te verzilveren is het nodig om risico’s als deze te nemen. Bad Bunny toont met dit album hoe onvoorspelbaar hij is geworden en hoe hij telkens de weg wilt plaveien om reggaeton op een andere manier in te vullen.